Anti-slika kao konceptJulije Knifer i samoukinuće umjetnosti u filozofiji

Pojam slike ili prikaza najčešće se povezuje s najstarijom teorijom umjetnosti ili Platonovom teorijom oponašanja (mimesis). Prema toj teoriji, zadatak je umjetnosti da prikaže stvarnost tako da joj bude što sličnija. No, kao što ukazuje Arthur C. Danto, Platonova teorija oponašanja proizašla je iz šireg konteksta njegove metafizike u kojoj materijalna stvarnost oponaša ideje (pravu stvarnost). Materijalne stvari ili pojave oponašanjem ideja čine te ideje prisutnima (re-prezentacija) time što im nalikuju ili sliče, ali istodobno svojom pojavnošću ukazuju na puki privid, tj. činjenicu da prava stvarnost iz prikaza zapravo izostaje. Ta dvoznačnost koja proizlazi iz pojma pojavnosti i pojma oponašanja nalazi se u temeljima nastanka umjetnosti iz čega Danto izvodi opći pojam umjetnosti kao reprezentacije, tj. činjenja prisutnim, no istovremeno i zastupanja nečeg što je odsutno.

Tradicionalna je teorija umjetnosti jednostrano naglašavala prvi njezin aspekt ili činjenje prisutnim, unutar kojeg se slika shvaća kao prikaz ili ilustracija, ali pojavom neprikazivalačke umjetnosti sve više dolazi do izražaja drugi aspekt reprezentacije, referencija ili zastupanje onog što je odsutno, gdje je sama sličnost nebitna. Modernističke teorije, koje naglašavaju ovaj drugi aspekt, razumijevanje slikarstva temelje na medijskoj autonomiji i morfološkoj specifičnosti slike određenoj čistim likovnim estetskim učinkom. Koncept modernizma koji je u svojoj teoriji pod utjecajem Immanuela Kanta artikulirao Clement Greenberg, uspostavlja se na formalističkom tumačenju slike kao dvodimenzionalne površine na kojoj se komponiraju apstraktni gestualni tragovi boje ili geometrijski oblici. S tim u svezi nulti stupanj reprezentacije ne znači negaciju slike, već upravo suprotno, njezinu afirmaciju kao “čistog” ili autonomnog medija gdje “čistoća” znači “samodefiniranje” u smislu kvazi-kantijanske kritike. Nasuprot tomu, prema Arthuru Dantou “samodefiniranje” umjetnosti u formalističkom smislu diskvalificira ona umjetnička djela koja nisu isključivo vezana uz specifična zamjedbeno-morfološka svojstva (neodada, fluxus, djelomično pop art, neokonstruktivizam). Ono što Danto suprotstavlja Greenbergovoj formalističkoj teoriji jest upravo sadržaj: djelo mora posjedovati ono-o-čemu-jest, a to je specifičan odnos prema realnom. Pozivajući se na Hegelovu filozofiju umjetnosti u kojoj Platonova teorija oponašanja doživljava svoj veliki finale, Danto naglašava tzv. relacijska svojstva umjetničkih djela, tj. njihov širi kontekstualni i teorijski aspekt čime u bitnom revidira i pojam i status umjetnosti.

Kniferova redukcija forme na jedan jedini ponavljani motiv, motiv meandra i njegove varijacije moguće je sagledati kao tipični primjer visokog modernizma i formalističke definicije slikarstva u Greenbergovu smislu. Usprkos tome, ponavljanje i gotovo ritualno inzistiranje na jednom motivu ukazuje na određeni stav koji proces nastanka djela pretpostavlja njegovom produktu, odnosno slici. Stvaralački čin se takvim stavom nadaje jednako bitnim ili čak bitnijim od njegovog rezultata. Umjetnikov čin, kao osobita konceptualna strategija, postaje sastavni dio njegovog izričaja te ga na taj način udaljuje od Greenbergovog modela modernizma. Utoliko Kniferov pojam anti-slike predstavlja ideju, a ne oblik čime se dovodi u svezu s onim što Danto uspoređuje s Hegelovim sazrijevanjem pojmovnog: samoukinuća umjetnosti u vlastitoj filozofiji.